آق سرایی

آقْ‎سرایی، جمال‎الدین محمد بن محمد بن محمد بن فخرالدین رازی (د 791ق /  1389م). ادیب، مفسر و طبیب. وی از خانواده‎ای ایرانی‌نژاد بود و مذهب شافعی داشت. به مناسبت سکونت در آق‎سرای ترکیه به این نام شهرت یافت. آق‎سرایی معاصر با سیدشریف جرجانی (د 816 ق / 1413م) بوده است. وی در زمان سلطان مرادخان بن اورخان در مدرسۀ «زنجیرلی» در قَرامان که شرط تدریس در آن از حفظ داشتن صحاح جوهری بود، تدریس می‎کرد (بروسه‎لی، 1 / 265). در حلقۀ درس او علما و فضلای بسیاری شرکت می‎جستند. مشهور است که شاگردان او برحسب اعتبار به 3 گروه تقسیم می‎شدند: مبتدیان، که در رکاب استاد در راه مدرسه، متوسطان که در رواق مدرسه و شاگردان عالی که در داخل مدرسه از وی بهره می‎گرفتند. وی به شیوۀ فلاسفۀ یونان، گروه نخست را مشائیون و گروه دوم را رواقیون می‎نامید. او را آثاری بدین شرح است: 1. شرح الایضاح فی‎المعانی والبیان، نگاشتۀ جلال‎الدین محمد بن عبدالرحمن قزوینی، معروف به خطیب دمشق (د 739ق /  1338م) که آن را ایضاح الایضاح نامیده است. 2. حاشیه بر شرح ابن ساعاتی (فقیه، د 694 ق / 1295م) بر مجمع‎البحرین و ملتقی‎النهرین، در فروع فقه حنفی. 3. اخلاق جمالی، کتابی در 3 مقاله که برای سلطان یِلْدیرِمْ بایزید نوشته شده و بیانگر اخلاق فرد در ارتباط با خود، با خانوادۀ خود، و در رابطه با مردم است. 4. شرح الغایةالقصوی فی درایةالفتوی، در فروع فقه شافعی، نگاشتۀ قاضی ناصرالدین عبدالله بن عمر بیضاوی (د 685ق / 1286م). 5. حاشیه بر تفسیر کشاف زمخشری به نام حواشِ علی‎الکشاف. 6. حل‎الموجز، در طب که شرحی است بر کتاب معروف موجزالقانون نگاشتۀ علاءالدین علی‎ بن أبی حزم قرشی، معروف به ابن نفیس (د 687 ق /  1288م). 7. کشف‎الإعراب، در شرح لباب (بروسه‎لی، 1 / 266) نسخه‎های خطی از آثار او در دست است.

مآخذ

آقابزرگ، الذریعة، 17 / 24، 23 / 250؛ بروسه‎لی، محمدطاهر، عثمانلی مؤلفلری، استانبول، 1333ق؛ بروکلمان (آلمانی)، ذیل، 2 /  328؛ حاجی‎خلیفه، کشف‎الظنون، استانبول، 1941م، 1 / 36، 210، 2 / 1192؛ زرکلی، خیرالدین، الاعلام، بیروت، چ 2، 7 / 270؛ طاش کپری‎زاده، احمد بن مصطفێ، الشقائق النعمانیة، بیروت، 1395ق، صص 14-15؛ کحاله، عمررضا، معجم‎المؤلفین، بیروت، داراحیاء التراث العربی، 6 / 192؛ لکنوی، محمد عبدالحی، الفوائدالبهیة فی تراجم الحنفیة، 1 / 191؛ مدرس، محمدعلی، ریحانةالادب، تبریز، 1346ش، 1 /  58-59.

کاظم موسوی بجنوردی